Vücutta Bulunan İyonlar Hakkında Bilgi

Vücut Sıvı Bölüklerinde Yer Alan Elektrolitler

Elektrolitler → çözeltide molekülleri iyonlara ayrışan maddelerdir. Temel elektrolitler:

Katyonlar: Na+, K+, Ca2, Mg2+

Anyonlar: Cl-,  HCO3-,  HPO42- , SO42-

Elektrolitlerin Etkileri: Metabolik olaylara , Ozmotik basınca, Suyun bölüklere dağılımına, Asid baz dengesine, Kalp ve kas işlevlerine Oksidoredüksiyon olaylarına, Kataliz (kofaktör olarak) katkıları vardır.

 PLAZMA ELEKTROLİTLERİ

Katyonlar: Na+: 142 mEq/L,  K+:    5 mEq/L,  Ca2+:  5 mEq/L ,  Mg2+ : 2 mEq/L,  Total: 154 mEq/L

Anyonlar: Cl – :  103 mEq/L ,  HCO3- :  26 mEq/L,  Prot. – :  16 mEq/L,  HPO4– :   2 mEq/L ,  SO4 —  :  1 mEq/L,  Org. Asidler :   6 mEq/L,  Total: 154 mEq/L

SODYUM: Ekstrasellülerin temel ozmotik aktif partikülüdür. Ekstrasellüler katyonların % 90’ıdır. Plazma volümünün fizyolojik sınırlar arasında kalmasını sağlar. İnce b.→ Plazma→ İnterstisyel→ İntrasellüler; Plazma Na+ düzeyi: 136-145 mEq/L’dir.

Sodyumun İşlevleri

1- Suyun dağılımı, ozm. b’ın düzenlenmesi  Vücut Na+ değişimi  //  Pl. volümünün değişimi

Örnek 1; Pl. Na+ kaybı  → Pl. ozmolalite ¯   Su intrasellülere kayar → Pl. vol. ¯

Örnek 2; Aşırı Na+  yükü →Pl. ozmolalite ­  Böbrekler suyu tutar→ Pl. vol ­

SONUÇ: Total vücut suyu ve total vücut Na+  yakın ilişkilidir. Plazma ozmolalitesinin normal sınırlarda olması Na+ ve  ilişkili anyonlara bağlıdır.

Serum sodyum konsantrasyonundaki bir düşüş (hiponatremi) ekstrasellüler sıvının ‘dilüe’ olduğunu (su fazlalığı), Artış (hipernatremi) ise ekstrasellüler sıvıdan su kaybı olduğuna işaret eder. Hiponatremi sodyum kaybından da kaynaklanabilir ama bu daha nadir.

2. Asid baz dengesi  (nefronda Na+ – H+ değişimi)

3. Kas sinir uyarılması

4.Önemli bileşiklerin, hücrelerin yapısında  yer alır (kondroitin sülfat, beyin lipidleri, eritrosit, lökosit, sperm h.leri)

Sodyumun Vücuttan Atılımı

1. Gastrointestinal yolla (günde 1-2 mg)
2. Ter yolu ile
3. Böbrekler (temel yol): Glomerüler filtrasyon ve Tübüler geri emilim

Pl. Na 145 mEq/L ­  → Hipernatremi: Gastrointestinal yolla su kayıpları ( kusma, diyare), Aşırı terleme (ateş, egzersiz), Diabetes İnsipidus, Hiperaldosteronizm, Cushing Sendromu ve Aşırı Na alınımı ile olur.

Pl. Na 136 meq/L ¯   → Hiponatremi: Renal kayıp (böbrek hast., diüretikler, Hipoaldosteronizm,  Addison Hst. (kortizol ve aldosteron ↓), Hemodilusyon (kalp yetersizliği) ile olur.

HİPERGLİSEMİNİN PLAZMA SODYUM DÜZEYİNE ETKİSİ

Plazma glukozu aşırı arttığında, plazma ozmolaritesinde oluşan artış sonucunda hücre içinden plazmaya su çekilerek ozmotik denge sağlanır. Plazmada suyun artışı ise hiponatremiye yol açar (sodyumun plazma volümüne olan oranı azalır). Kan glukozundaki her 100 mg/dl artış, plazma sodyumunda 1.6 mmol/L azalmaya yol açar.

POTASYUM

Temel intrasellüler katyondur. Eritrosit kons. (x23) > Plazma kons.’dur. Plazmada total K+un % 2’si bulunur. Farkın nedeni aktif transporttur. Toplam vücut K+ →  alınım ve atılım dengesinin sonucudur. Yaş, cinsiyet, kas kitlesi ( kas K+ içeriği ­) vücut K’unu etkiler.

Potasyumun İşlevleri

1. Hücre içinde, Na+’un ekstrasellülerdeki görevlerini yapar (asid baz dengesi, ozmotik b. regülasyonu, su tutulması)
2. Ribozom biyosentezi
3. Glikolitik enzim aktivitelerine etki
4. Sinir impulsları aktarımı (membrandan K+ geçişi nöral sinyalin sinir lifleri boyunca hareketini sağlar)
5. Kalp ve iskelet kaslarının kasılması (nöromusküler eksitabilite)

 

Potasyum dengesi Plazma potasyum kons. dar  aralıklar arasında tutulur. Kalp kasının kontraktilitesini etkilediğinden, hem hipokalemi hem de hiperkalemi tehlikelidir. Klinikte serum potasyum ölçümü çok önemli dir. Potasyumun serum referans aralığı 3.5-5 mmol/L (mEq/L). İntrasellüler kons. plazmadan çok daha yüksek olduğundan ECF ve ICF arasında ufak bir potasyum değişimi bile serum potasyum kons. önemli ölçüde etkileyebilir. Hiperkalemi ve hipokalemi yaşamı tehdit edebilir. 2.5 mmol/L’den düşük veya 6.0 mmol/L’den yüksek değerler tehlikelidir. Sıvı-elektrolit bozukluğu olan hastalarda plazma potasyum kons. izlenmesi çok önemlidir. Artışı kardiyak arrest nedeni olabilir. En sık görülen hiperkalemi nedeni böbrek yetmezliği: potasyum idrarla yeterince atılamaz. Hipokalemi nedenleri: idrar veya GIS yolu ile aşırı kayıplar olur. Kayıpların %90’dan fazlasının sorumlusu böbreklerdir.

K+ ve asid baz dengesi bozuklukları: Hipokalemi → Metabolik alkaloz

Nedeni: K+ vücuttan kayba uğradıkça Na+ ve H+ hücre içine girer. Ekstrasellüler H+ iyonu azalarak alkaloz oluşur

Asid baz dengesi bozukluklarında plazmada K+ düzeyi  ölçümleri ile izlem

Hiperinsülinemi plazma K+ düzeylerinde geçici bir azalmaya yol açar : glukoz ile uyarılan insülin salınımı sırasında pankreas beta hücresi içine K+ girişi artar (Na+/K+ ATPaz etkisi ile).

Serum K + Ölçümlerinde Önemli Noktalar

Hemoliz mutlaka önlenmelidir. Eritrositlerde yüksek K+ içeriği hatalı yüksek serum veya plazma  değerlerine yol açar. Yüksek trombosit değerleri pıhtılaşma esnasında trombositten potasyumun salınımı nedeni ile hatalı yüksek sonuçlara  neden olur. Turnike ile kolun uzun süreli sıkılı kalması hücrelerden K+ salınımına ve serum potasyum değerinde artışa yol açar.

KLOR

Temel ekstrasellüler anyon  (99 – 109 mEq/L) diyetle NaCl olarak alınır. Normal metabolizması Na+ la yakın ilişkilidir.

İşlevleri:

1. Asid baz dengesi düzenlenişi
2. Su dengesi
3. Anyon katyon dengesi (klorür kayması)
4. Mide özsuyunda HCl oluşumuna katkı
5. Enzim aktivatörü olan tek anyon Amilazı aktifler, nişasta hidrolizini katalize eder.

KLORÜR KAYMASI (CHLORİDE SHIFT)

Dokulardaki metabolik akt. sonucu oluşan CO2  plazmaya diffüze olur. Plazmada: az bir kısmı (%10) plazma proteinlerine bağlanarak karbamino bileşiklerini oluşturur, az bir kısmından düşük hızla karbonik asid oluşur (plazmada karbonik anhidraz yok), bu da H+ ve HCO3-’a disosiye olur. En büyük kısmı ise eritrosit içine girerek, karbonik anhidraz ile hızla karbonik aside dönüşür, bundan H+ ve HCO3-  oluşur,  H+ hemoglobin ile birleşir, HCO3- eritrosit dışına diffüze olur, elektronötraliteyi sağlamak için hücre dışına çıkan HCO3- yerine klorür anyonları eritrosit içine kayar.

Klor Emilimi, Dağılımı ve Atılımı:

Emilim: Gastrointestinal kanaldan

Dağılım: BOS klordan en zengin sıvı Pl. Cl – 103 mEq/L.     Gastroint. sıvılar Cl’ dan ↑ ↑ ↑

Atılım:

1.İdrarla (proksimal tüplerden pasif, asendan  Henleden Na+ la aktif)

2.Ter  yolu ile . Aldosteron terle kaybı engeller. Na+ ve Cl- geri emilimi ­ ­ ­ Cl- alınım,  atılımı Na+ ile // dir. Na+ anormalliklerine  Cl metab. ile ilgili olanlar eşlik eder.

BİKARBONAT 

Ekstrasellülerin klorürden sonra en önemli anyonudur. Kan pH ‘ındaki değişimleri tamponlar. HCO3- /H2CO3 tampon sistemi üyesidir.

HCO3 konsantrasyonu nasıl düzenlenir?

Böbrekler sorumludur.  Böbrekte ­ veya ¯ HCO3 geri emilimi→ asid baz dengesini etkiler. Elektronötralitenin korunmasında HCO3 ve Cl- bağlantılı değişir.

MAGNEZYUM

Plazmada  miktar olarak 4.  katyondur. İntrasel. konstr. 10 kat ­ > ekstrasel. konstr.  Hücre içinde K+ dan sonra 2.  katyondur.

Dağılımı: Kemikte %70 ­ Yumuşak dokular da %20, K.C içeriği ­

Emilim: G.İ.S ten  (%60-70’i emilemez)

Atılım: Böbreklerden (%20-30 geri emilir) feçesle kayıp düşüktür. Aldosteron renal klirensi ­ ­yüksektir.

Dolaşımda Magnezyum

Anyonlarla kompleksleşmiş (%12), Serbest – Biyokimyasal aktif  fraksiyon (%55), Proteine bağlı (%33) ( başlıca albumin ) ve Serbest iyonize Mg2+ (aktif form) metabolik  önem taşır.

Magnezyumun İşlevleri

300’den fazla­ enzimin aktivasyonudur (kofaktör). ATP’yi kapsayan reaksiyonların aktivasyonu ( Na+ / K+ ATPaz kofaktörü). K.H, yağ, protein, nukleik asid metabolizmasını düzenler. Glikoprotein, proteoglikan sentezine yardımcı olur. Membran geçirgenliği, Kalbin kasılması ve Sinir sisteminde duyarlılığı azaltır.

Kontrolsüz diüretik kullanımı ve alkolizmde renal atılım nedeni ile hipomagnezemi görülebilir.

Hipomagnezemi: Psikiyatrik, nörolojik bozukluklar, depresyon, konfüzyon, halusinasyonlar

Hipermagnezemi: S.S.S ve kalp işlevi etkilenir. Anestezik etki,  kas paralizisi, solunum merkezinin baskılanması

FOSFAT

İntrasellülerin temel anyonudur (klorür plazmanın temel anyonu). Ca++ ile birlikte kemik ve diş mineralizasyonunda etkilidir. Nükleotid trifosfat sentezinde, proteinler ve metabolik ara ürünlerin fosfatlanmasında transfer edilen bir grup işlevi görür. Kanda önemli bir tampondur. Fosfat eksikliğinin en sık nedeni alkalozdur.

KALSİYUM

• Referans düzeyi: 5 mEq/L ya da 10 mg/dl
• Kemik ve dişlerin mineralizasyonu

Eksiklik semptomları:

• Parestezi (deride karıncalanma, uyuşma, iğnelenme, yanma hissi)
• Kas uyarılabilirliğinde artış, tetani ve kramplar,
• Kemik kırıkları

 

Kategori : Sağlık Köşesi