Kars İli Hakkında Detaylı Bilgi

Karsın yetiştirdiği önemli tarihçilerden M. Fahrettin Kırzıoğlu, Bulgar Türklerinden Karsak boyunun uzun süre yaşadığı ve hüküm sürdüğü bu şehre, Kars adının verildiğini öne sürer. Bir başka görüş ise o dönemlerde bölgede yaşayan bir cins tilkinin adına atıf yapar. Tilkinin bol tüylü beyaz kürkü rağbet gördüğü için Afganistan?dan İran?a, Ural Bölgesi?nden batı Avrupa?ya kadar birçok yerden tüccarlar gelir. Şehrin Kars adıyla tanınmasını onlar sağlar. Kar-sak diye bilinen bu tilkinin nesli maalesef tükenmiş, adı yalnızca şehirde kalmıştır.Kars şehri, İpek Yolu gibi önemli ve stratejik özellikleri olan bir ticaret güzergâhı üzerindedir. Bu nedenle gerek tacirlerin gerekse gezginlerin konakladığı şehri Gürcüler ?Karis-Kalaki? yani ?Kapı Kent? diye anarlar. Ünlü seyyahlardan Marco Polo da seyahatnamesinde kapı-kentlerden söz eder. Kars adının bu tanımdan doğması ve Avrupalılar tarafından da benimsenerek yaygınlaşmış olması da mümkündür.
Anadolu?da çeşitli rotalar izleyen ticaret yolları Kars platosunda birleşir. Yukarı Fırat yolu ?Samsat? Deresi?nden Erzurum Ovası?na geçerek Aras Nehri?ni takiben Sarıkamış?a ulaşır. Karadeniz yolu ise Çoruh Vadisi?nden Kars?a gelir. Kervan yollarının Karsta birleşmesi, şehrin adının hafızalarda hep canlı kalmasını sağlar. Rusya?dan İran?a, Hindistan?dan Almanya?ya kadar Kars adının kullanılması ve hatta adının Kanada?da bir yerleşime verilmesi, şehrin birçok ziyaretçiye ev sahipliği yaptığını gösterir.

Kafkasya ve Orta Asya geçiş güzergâhı üzerinde olan Kars?ın sürekli el değiştirmesi, şehrin etnografik ve demografik yapısını da etkiler. Savaşlar ve işgallerin yanı sıra çeşitli dönemlerde çıkan yangınlar, kültürel ve maddi birikimlerin tahrip olmasına yol açar. En büyük yangınlar İran ve Moğol işgalleri sırasında yaşanır. Şehrin son geçirdiği büyük yangın, Taşnaksutyun?a bağlı Ermeniler tarafından 14 Ekim 1920?de çıkartılır. 10 gün boyunca söndürülemeyen alevler, birçok değerli İslam eseri ile ahşap Osmanlı evlerini ve bazı kamu binalarını yok eder.

Sürekli el değiştiren Kars?ın iktisadi olarak gelişme gösterememesi, Selçuklu-Osmanlı zamanında vilayet statüsü alamaması, zaman içinde nüfus potansiyelinin değişmesi, ekonomik olarak şehri küçültse bile tarihi ve kültürel dokusunu büyütür. İşgalcilerin ve işgalden kaçanların bıraktıkları izler bugünün mirasını oluşturur.

Kars?ın tarihsel olarak irdelenmesi başlı başına bir çalışmadır. Bir sınır kenti olarak benzerlerinden daha fazla işgale uğraması, her defasında yakılıp yıkılması, her işgalde nüfusun göçe zorlanmasına yol açar. Ancak her yıkımın ardından yeniden kurulur, gelişerek kent özelliği kazanır.

Tarihte yok olmuş nice önemli İpek Yolu kentleri, ticaret merkezleri, hatta başkentler vardır. Hattuşaş gibi, Efes ya da Bergama gibi, Zeugma ya da Ani gibi kentler bugün ören yeri durumundadır. Ancak Kars, yaşıtı olan bu efsanevi kentlerin akıbetine uğramamıştır. Bu nedenle ?Adı tarihinde gizlidir? demek daha doğru olacaktır.

Kars kültürü tarihten gelen etkilerle zengin bir yapıya sahiptir. Komşu kültürlerle Kafkasya üstünden Asya içlerine ve İran coğrafyasına uzanır.

Kafkasya ve Kars platosu hayvancılık bölgesi olduğundan halı, kilim gibi yün dokumalar ön plana çıkar. Geleneksel olarak üretilen halılar kirman ipi ile yapılır. Halı motiflerinin genel özellikleri geometrik şekilerde ve madalyon desenli olmasıdır, (Lezgi Kazak) bunun en güzel örneklerindendir. Ayrıca bitki desenleri de kullanılır.

Halıların bordürleri (kenar islemeleri) zengin çeşitleriyle Kars halılarına ayrı bir güzellik katar. Genel olarak Kafkasya?da üretilen halılar bu bölgede yaşayan çok kültürlü yapıdan etkilenir. Kars halı motiflerinde asırlar boyu süre gelen bu çok kültürlü yapı nedeni ile desenler karışmış Kafkas halısı adı altında en üst düzeydeki sanatsal yapıya ulaşmıştır.

Adler, Lezgi Sirvan halılarında geometrik şekilde ve kesik çizgiler genellikle Kars ve Azerbaycan bölgesi çizgileridir. Haç, kelebek ve göz boncuğu desenleri ise genel olarak Ermeni, Gürcü ve Lezgi desenleridir. Bu desenler Kafkasya’da bulunan her ülkede üretilen halı desenlerinde kültürel zenginliğin bileşkesi olarak görülür.

Yılın yaklaşık altı-yedi ayını kış mevsiminde geçiren Kars, sert bir karasal iklime sahiptir. Yıl boyunca yaklaşık 160 gün don olur. Bugüne kadar kentte görülen en yüksek sıcaklık 34,8 C, en düşük sıcaklık ise -39,6 C olarak ölçülmüştür.

Çayır ve meralar Kars?ın egemen bitki örtüsüdür. Ayrıca Sarıkamış ve Ardahan Posofta çam ormanları, Kağızmanda ise meşe ağaçları bulunur. Anadolu?nun Kafkasya ve Orta Asya ile bağlantı noktasındaki Kars, aynı zamanda bu cografyalardaki türleri de barındırdığı için yüksek bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Bir yanda Iğdır Ovası ve Kağızman hattında eşine az rastlanır tuzcul stepler ve bazı çöl türlerine rastlanırken, diğer yanda yüksekliği 3000 metrenin üzerindeki dağlarda Alaska ve Sibirya türleri bulunur.

Kars ve civarının Anadolu?daki biyolojik çeşitliliğe zenginlik kattığı bilinir. Özellikle buzul dönemlerinde, kutuplara yakın yerlerdeki hava sıcaklıklarının düşmesi sonucu bu bölgeye kuzeyden gelen çok sayıda hayvan ve bitki türü, Anadoluya geçerek yaşamlarını sürdürmeye çalışmış. Buzullar arası dönemlerde ise türlerin bir bölümü tekrar geldikleri coğrafyaya dönerken bir bölümü de Anadolu?yu yurt edinmiş. Bazı türler ise hem eski yaşam alanlarında hem de Anadolu?da varlığını sürdürmüş.

Kars coğrafyası, hayvanlar tarafından otun ete çevrildiği, dünyanın en önemli ekosistemlerinden biri sayılan plato ve dağ çayırlarına sahip. Öte yandan içme ve kullanma suları açısından da zengin. Dünyada ve Türkiye?de, sağlıklı su kullanma hakkının önem kazandığı günümüzde, sanayi atıklarıyla kirletilmemiş Kars bölgesinde binlerce pınar bulunur. Nispeten temiz olan dere, çay, nehir ve göller vardır. Özellikle su kuşları açısından önemli olan Çıldır Gölü, Aktaş Gölü, Aygır Gölü, Çalı Gölü, Kuyucuk Gölü bölgenin değerleridir.

Kars bölgesinde, Türkiye?de oldukça az bulunan ve içerdiği yaban hayatıyla beraber bir bütün oluşturan, sarıçam (Pinus Sylvestris) ormanları görülür.

Bölgede yaklaşık 1250 çeşit tohumlu bitki doğal olarak yetişir. Bu bitkilerden 100 tanesi dünyanın başka hiçbir yerinde olmayan endemik (nadir) türlerdir. Allahuekber Dağları?nda yetişen Kars Burçağı (Lathyrus Karsianus ) bunlardan biridir. Kars adını taşıyan başka bitkiler de vardır. Festuka Karsiana, Allium Karsianum, Caucalis Karsianum ve Nonea Karsensis bunlardan birkaçıdır.

Nisan ayının ortalarında karların erimesi baharın başlangıcı sayılır. Halk arasında bilinen adıyla kardelenlerin (Crocus ve Cochicum) ardından, su kenarlarında açan düğün çiçekleri, çuha çiçekleri, turuncu gelincikler ve pembe turnagagalarıyla ilkbahar gelir.

Kars köylüleri, bahar aylarında tarlaları sürerken, ortaya çıkan koşkoz (Lathyrus Tuberosus) yumrularını soyarak yer. Coriandrum sativum?un (kişniş) taze yapraklı dalları Kars pazarlarında satılır ve yemeklere lezzet vermek için kullanılır. Topuz dikeni (Echinops Pungens) ‘çiçek durumu sapı’ çiğ olarak yenir. Baldıran otu (Heracleum Trachyloma), gövde kabuğu soyulduktan sonra çiğ veya turşusu yapılarak tüketilir. Deli haşhaş, ısırgan, yemlik, evelek, kuşyemi, aş otu aynı zamanda Kars mutfağını zenginleştiren bitki türleridir.

Karsta tarihin eski çağlarından beri bitkilerin şifa veren özellikleri bilinirdi. Halk arasında şifacı olarak tanınmış insanlar, fiziksel ve psikolojik rahatsızlıkları gidermek için ninelerden, dedelerden öğrendikleri bilgileri kullanırlardı. Modern tıbbın ve ilaç sanayisinin gelişmesiyle birlikte bitkiler ve sağaltıcı özellikleri hakkında deneyle edinilmiş kültürel birikim büyük oranda unutuldu. Bugün küçük rahatsızlıkları gidermek için ender de olsa sarıçiçek, taze turp, asma yaprağı, zegerek tohumu, soğan gibi bölgede yetişen bitkiler kullanılıyor.

Karsta sanayinin yeterince gelişmemesi olumsuzluk olarak değerlendirilir. Öte yandan bu sayede toprağın ve suyun kirlenmeden kalmış olması dikkate alınması gereken bir husustur. Bölgede organik tarıma uygun ekilebilir alanlar oldukça geniş yer tutar.
Kars'ın tarihi eserleri

Yazar duslerkulup2

Bir cevap yazın Cevabı iptal et